تفسیر نتایج آزمایش پرولاکتین (Prolactin) و کاربردهای آن

اگر علائم یا شرایط مربوط به میزان غیرطبیعی پرولاکتین را داشته باشید، احتمال دارد پزشک شما آزمایش خون پرولاکتین را توصیه کند. دلایل رایج تست پرولاکتین عبارتند از:

• مشکلات باروری: آزمایش پرولاکتین می‌تواند برای خانم‌هایی که دوره‌های قاعدگی نامنظم یا مشکلات باروری را تجربه می‌کنند، و یا آقایان با تعداد کم اسپرم و اختلال نعوظ مفید باشد.
• اختلالات هیپوفیز: اگر کسی علائم تومور غده هیپوفیز مانند سردرد‌های شدید و مداوم و یا تغییرات بینایی را داشته باشد، آزمایش پرولاکتین می‌تواند به تشخیص یکی از علل احتمالی آن یعنی پرولاکتینوم کمک کند، نوعی تومور خوش‌خیم (غیر سرطانی) در غده هیپوفیز.
• تولید شیر مادر: برای آقایان و خانم‌ها امکان تولید شیر مادر به طور غیرطبیعی وجود دارد که می‌تواند ناشی از میزان بالای پرولاکتین باشد.
• نظارت بر درمان: اگر شرایطی داشته باشید که بر میزان پرولاکتین تأثیر بگذارد، ممکن است به آزمایش‌های منظم نیاز داشته باشید تا اطمینان حاصل شود که درمان مؤثر بوده است.

میزان طبیعی پرولاکتین به جنسیت شما و این‌که در دوره بارداری یا شیردهی هستید بستگی دارد. همچنین میزان این هورمون بسته به زمانی از روز که نمونه خون از شما گرفته می‌شود، میزان استرس، و بیماری‌های زمینه‌ای، ممکن است نوسان داشته باشد. پزشک شما نتایج آزمایش را با توجه به این عوامل و هر علائم دیگر، تفسیر خواهد کرد.

محدوده مرجع عادی تست پرولاکتین بین آزمایشگاه‌ها متفاوت است و جدول زیر فقط به عنوان راهنما ارائه شده است.

بسیاری از افراد مبتلا به پرولاکتین بالا هیچ علائمی ندارند، به‌خصوص اگر میزان آن فقط کمی افزایش یابد.

در خانم‌های مبتلا به پرولاکتین بالا، این علائم می‌تواند دیده شود:

• ترشحات شیری از نوک سینه‌ها – غیرمرتبط با شیردهی (گالاکتوره)
• فقدان قاعدگی (آمنوره)
• قاعدگی‌های نادر
• کمبود تخمک‌گذاری و مشکلات باروری
• کاهش تراکم معدنی استخوان

آقایان مبتلا به پرولاکتین بالا ممکن است این موارد را تجربه کنند:

• از دست دادن میل جنسی
• اختلال نعوظ
• نیاز کمتر به اصلاح صورت
• بی‌حالی
• مشکلات باروری
• بزرگ شدن بافت سینه (Gynaecomastia)
• بروز ترشحات شیری از نوک پستان (گالاکتوره)

میزان پرولاکتین بالا حدود یک نفر از هر 200 بزرگسال را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، این احتمال در آقایان مبتلا به ناتوانی جنسی یا مشکلات باروری، و خانم‌های با فاقد پریود، 10-20 برابر بیشتر است.

دلایل مختلفی برای پرولاکتین بالا وجود دارد که بیشتر آنها خوش‌خیم هستند. برای حدود یک‌سوم موارد پرولاکتین بالا، هیچ علت مشخصی وجود ندارد.

علل احتمالی پرولاکتین بالا:

• بارداری و شیردهی: پرولاکتین در دوران بارداری به طرز قابل‌توجهی افزایش می‌یابد و در زمان زایمان به اوج خود می‌رسد. معمولا میزان این هورمون پس از حدود 6 هفته به میزان اولیه باز می‌گردد.
• مصرف داروها: بسیاری از داروها می‌توانند میزان پرولاکتین را افزایش دهند، مانند داروهای ضد افسردگی، قرص‌های فشار خون (وراپامیل و متیلدوپا)، داروهایی مانند متوکلوپرامید و دومپریدون، داروهای ضد روان‌پریشی (هالوپریدول و ریسپریدون) و مورفین.
• تیروئید کم‌کار.
• سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): میزان پرولاکتین بالا در یک‌پنجم خانم‌های مبتلا به PCOS دیده می‌شود، اما میزان آن به‌طور خفیف افزایش می‌یابد.
• بیماری کوشینگ: بیماری کوشینگ نوعی بیماری است که به دلیل داشتن کورتیزول بیش از حد در بدن ایجاد می‌شود.
• بی‌اشتهایی عصبی: افراد مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی سعی می‌کنند با خوردن کم یا ورزش بیش از حد، وزن خود را تا حد ممکن پایین نگه دارند. این حالت می‌تواند بر تعادل هورمون‌ها در بدن، از جمله پرولاکتین اثر بگذارد.
• بیماری مزمن کلیه یا کبد: حدود یک‌سوم افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه، و یک‌پنجم افراد مبتلا به سیروز کبدی دارای میزان پرولاکتینِ کمی بالا هستند.
• نوشیدن بیش از حد الکل: مصرف الکل متوسط به بالا باعث افزایش تعداد سلول‌های آزاد کننده پرولاکتین در مغز می‌شود.
• استروژن: دریافت داروهای حاوی استروژن می‌تواند ترشح پرولاکتین را تحریک کند.
• تستوسترون: درمان جایگزینی تستوسترون و استروئیدهای آنابولیک ممکن است میزان پرولاکتین را افزایش دهد.
• مکمل‌ها: مصرف مکمل‌هایی از جمله شبدر قرمز، شنبلیله و رازیانه احتمال دارد میزان پرولاکتین را افزایش دهد.
• پرولاکتینوم: تومور غده هیپوفیز در مغز می‌تواند منجر به آزاد شدن بیش از حد پرولاکتین شود. پرولاکتینوم‌ها زمانی احتمال بیشتری دارند که میزان پرولاکتین بیش از 2000 μg/L باشد. نتایج بیش از 6000 μg/L معمولا ناشی از یک پرولاکتینوم بزرگ (ماکروپرولاکتینوم) است.

هنگام انجام آزمایش پرولاکتین، سایر عوامل فیزیولوژیکی نیز می‌توانند باعث افزایش نتیجه شوند. در این موارد، بهتر است آزمایش را تکرار کنید و از علت احتمالی جلوگیری کنید.

عوامل زیر نیز ممکن است بر نتیجه پرولاکتین شما تأثیر بگذارند:

• استرس: استرس حاد، میزان پرولاکتین را با مقادیر مختلف افزایش می‌دهد. بهتر است زمانی آزمایش خود را انجام دهید که احساس آرامش می‌کنید.
• تحریک نوک پستان: هر نوع تحریک نوک پستان و به‌ویژه شیردهی می‌تواند باعث افزایش میزان پرولاکتین شود.
• رابطه جنسی: میزان پرولاکتین پس از ارگاسم افزایش می‌یابد؛ بنابراین بهتر است قبل از انجام آزمایش پرولاکتین از رابطه جنسی یا خودارضایی اجتناب کنید. میزان پرولاکتین می‌تواند حداقل 60 دقیقه پس از ارگاسم تا پنج برابر افزایش یابد و حتی ممکن است تا روز بعد نیز بالا باشد.
• زمان نمونه‌برداری: خوابیدن میزان پرولاکتین را افزایش می‌دهد، بنابراین مقادیر آن بین 4 تا 7 صبح به اوج می‌رسد. گرفتن نمونه در ساعات میانی صبح، یا حداقل یک ساعت پس از بیدار شدن، به احتمال زیاد نتیجه طبیعی را نشان خواهد داد. مقادیر هورمون در ساعات عصر در پایین‌ترین حد خود است.
• غذا خوردن: به‌طور کلی، لازم نیست قبل از آزمایش پرولاکتین ناشتا باشید، زیرا تغذیه تأثیر بسیار کمی بر میزان پرولاکتین دارد. اما اگر نتیجه پرولاکتین کمی افزایش یابد، باید آزمایش را با رعایت ناشتایی تکرار کنید.

حفظ میزان طبیعی پرولاکتین برای تعادل هورمونی و سلامت کلی مهم است. شناسایی علت اصلی، معمولا اولین قدم است. برای مثال، در بسیاری از موارد داروها مقصر هستند و باید این موضوع توسط پزشک بررسی شود. پرولاکتینوم‌ها به عنوان یک علت رایج دیگر با مصرف دارو، اشعه یا جراحی برداشته می‌شوند.

اگر عللی از این قبیل بررسی و حذف شوند، راه‌هایی وجود دارد که به‌طور طبیعی می‌توانید مقدار این هورمون را کاهش دهید:

• استرس خود را کاهش دهید.
• تمرینات بدنی با شدت بالا را کمتر کنید: مطمئن شوید که دوره‌های استراحت کافی را در برنامه ورزشی خود جای داده‌اید.
• ویتامین B6 را در رژیم غذایی خود قرار دهید: ویتامین B6 یک مهارکننده طبیعی پرولاکتین است که احتمالا میزان آن را کاهش می‌دهد.
• مصرف الکل را قطع کنید: نوشیدن بیش از حد الکل، سیستم هورمونی بدن را مختل می‌کند و می‌تواند میزان پرولاکتین را افزایش دهد.
• داروها و مکمل‌های مصرفی خود را با پزشک خود در میان بگذارید: اگر بتوانید با خیال راحت داروهای افزایش‌دهنده پرولاکتین را متوقف کنید، احتمالا میزان آن پس از مدتی کاهش خواهد یافت.

اگر علت پرولاکتین بالا شما پیدا نشد، اما باعث مشکلات مداوم می‌شود، احتمالا پزشک‌تان داروهایی را برای تنظیم میزان پرولاکتین تجویز می‌کند.

بالا رفتن خفیف پرولاکتین (تا 1000 میکروگرم در لیتر) اغلب نگران‌کننده نیست و معمولا به دلیل مواردی مانند استرس، رابطه جنسی، ورزش شدید یا بعضی داروهاست. در این موارد، پزشک ممکن است توصیه کند که آزمایش را پس از 4 تا 6 هفته تکرار کنید.

اگر میزان پرولاکتین شما به‌صورت مداوم افزایش یابد یا بسیار بالا باشد، احتمال دارد برای پیدا کردن علت اصلی، نیاز به آزمایش‌های بیشتری داشته باشید.