درباره بوعلی
مجموعه آزمایشگاهی بوعلی، یکی از مراکز مجهز و باسابقه در ارائه انواع خدمات آزمایشگاهی در سطح استان کرمانشاه و غرب کشور است.
هایپرناترمی افزایش غلظت یون سدیم در خون است که می‌تواند پس از کاهش مصرف مایعات اتفاق بیفتد. ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند، اما می‌تواند خطر سایر مشکلات سلامتی و حتی مرگ را افزایش دهد. هایپرناترمی مشکل بزرگی در بیمارانی است که در بیمارستان بستری هستند، تا جایی که ممکن است حدود ۲ درصد از افراد بستری شده را تحت‌تأثیر قرار دهد. نوزادان و افراد مسن بیشتر در معرض خطر هستند.
علائم
افراد مبتلا به هایپرناترمی ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند، به‌خصوص اگر غلظت سدیم به تدریج افزایش یافته باشد.
در نوزادان، هایپرناترمی ممکن است علائمی مانند موارد زیر ایجاد کند:
افزایش سرعت تنفس
ضعف عضلانی
بی‌حالی
بی‌خوابی
گریه‌ی طولانی‌مدت
کما
بزرگسالان مبتلا به هایپرناترمی ممکن است علائم متفاوتی داشته باشند، مانند:
افزایش تشنگی
تهوع و استفراغ
بی‌قراری
ضعف عضلانی
اگر سطح سدیم به شکل عجیبی بالا برود، علائم هایپرناترمی شدیدتر است. همچنین، اگر فردی به‌جای این که به‌تدریج دچار هایپرناترمی شود، به طور ناگهانی دچار هیپرناترمی شده باشد، احتمال بروز علائم بیشتر است. (دومین مورد رایج‌تر است.)
به طور کلی، افرادی که در بیمارستان بستری شده‌اند و مبتلا به هایپرناترمی هستند، در مقایسه با افرادی که هایپرناترمی ندارند، در معرض خطر بیشتری از عوارض پزشکی و مرگ هستند. یک مطالعه بر روی افرادی که در بخش مراقبتهای ویژه بستری شده بودند، نشان داد که نرخ مرگ‌و‌میر در افرادی که هنگام پذیرش در بیمارستان هایپرناترمی داشتند، ۳۳ درصد است. در مقابل، این عدد در افرادی که این عارضه را نداشتند، ۱۵ درصد بود.
یکی از عوارض احتمالی هیپرناترمی، خون‌ریزی داخل جمجمه‌ای (خون‌ریزی داخل مغزی) است. این اتفاق می‌تواند زمانی بیفتد که هیپرناترمی باعث کوچک شدن سلول‌های مغز شده و احتمال شکستن رگ‌های خونی در مغز را افزایش دهد. این جدی‌ترین عارضه‌ی بالقوه‌ی هایپرناترمی است.
اهمیت غلظت سدیم
هایپرناترمی به‌عنوان افزایش غلظت یون سدیم در خون تعریف می‌شود. یون‌های سدیم الکترولیت‌ها یا همان ذرات باردار کوچکی که نقش‌های مهمی را ایفا می‌کنند، هستند. یون‌های سدیم همان نوع ماده‌ای هستند که به عنوان جزئی از نمک خوراکی (کلرید سدیم) یافت می‌شود. یون‌های سدیم رایج‌ترین یونی هستند که در خارج از سلول‌ها و در جریان خون یافت می‌شوند.
وجود غلظت مناسب سدیم در خون برای بدن ما بسیار مهم است؛ زیرا برای روشی که بدن ما میزان آب درون سلول‌ها را تنظیم می‌کند، بسیار مهم است و کمک می‌کند تا بدن مطمئن شود که سلول‌ها بیش‌از‌حد متورم نمی‌شوند یا بیش‌از‌حد منقبض نمی‌شوند. همچنین برای حفظ فشار خون در محدوده‌ی مناسب مهم است. همچنین، سدیم موجود در خون، نقش‌های پیچیده‌ای در حمایت از عملکرد سلول‌های عصبی و انتقال مواد به داخل و خارج از سلول ایفا می‌کند.
از آنجایی که غلظت یون‌های سدیم در خون بسیار مهم است، بدن ما راه‌هایی برای تنظیم آن دارد. یک راه از طریق هورمون ضد‌ادراری (ADH) است که توسط غده‌ی هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود و در صورت کم‌آبی، کلیه‌ها را تحریک می‌کند تا آب کمتری از طریق ادرار ترشح کنند؛ همچنین احساس تشنگی را در فرد افزایش می‌دهد. این به افزایش آب در بدن کمک می‌کند که باعث کاهش غلظت سدیم در خون می‌شود.
با این حال، حتی با این سازگاری، گاهی اوقات بدن نمی‌تواند غلظت سدیم را در محدوده‌ی طبیعی نگه دارد. هنگامی که غلظت بیش‌از‌حد بالا می‌رود، هایپرناترمی نامیده می‌شود. (هیپوناترمی مشکل دیگری است که در آن غلظت سدیم خیلی کم می‌شود. علل مختلفی دارد و منجر به مشکلات احتمالی دیگری می‌شود).
علل خاص هایپرناترمی
هایپرناترمی معمولاً به‌دلیل از دست دادن آب در بدن ایجاد می‌شود. این ممکن است به دلیل کاهش مصرف آب یا افزایش از دست دادن آب اتفاق بیفتد. به ندرت، هایپرناترمی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد مقادیر زیادی سدیم مصرف کند. (این اتفاق اغلب در بیماران بستری رخ می‌دهد که به آن ها مایعات IV حاوی سدیم بیش‌از‌حد داده شده است.)
مصرف ناکافی آب دلایل مختلفی دارد. ممکن است خیلی ساده، آب در دسترس نباشد. یا به دلایل مختلف، ممکن است یک فرد آن‌قدر که باید مایعات ننوشد. این ممکن است در برخی از موارد زیر رخ دهد:
زوال عقل
افسردگی شدید یا سایر اختلالات روان‌پزشکی
تسکین بیمار
اختلال مغزی که بر تشنگی و تولید ADH (به‌عنوان مثال بیماری پارکینسون، تومور مغزی) تأثیر می‌گذارد.
افزایش از دست دادن آب توسط بدن نیز می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، زیرا آب اضافی از طریق دستگاه گوارش، ادرار یا از راه‌های دیگر خارج می‌شود. برخی از این موارد عبارت‌اند از:
اسهال
استفراغ
تب
تعریق بیش‌از‌حد
سوختگی شدید
تنفس بسیار سریع
داروهای ادرارآور
انواع بیماری‌های کلیوی ژنتیکی و اکتسابی
افزایش سطح گلوکز خون (مانند دیابت نوع ۲ درمان‌نشده)
افزایش آلدوسترون
دیابت بی‌مزه (Diabetes insipidus)
عوارض جانبی برخی از داروها نیز ممکن است باعث هایپرناترمی شوند. این داروها شامل لیتیوم، فنی‌توئین و آمفوتریسین است.
جمعیت‌های در معرض خطر
نوزادان و افراد مسن بیشتر مستعد ابتلا به هیپرناترمی هستند. بدیهی است که نوزادان قادر به کنترل مصرف مایعات خود نیستند. همچنین آنها در مقایسه با وزن خود دارای سطح پوستی بالایی هستند که آنها را مستعد افزایش از دست دادن آب می‌کند. آنها ممکن است به‌راحتی به‌دلیل یک اختلال معده یا مشکل در شیردهی، دچار کم‌آبی شوند.
در افراد مسن حساسیت واکنش تشنگی کمتر است و توانایی تشکیل ادرار غلیظ و ذخایر آب کاهش می‌یابد. آنها همچنین ممکن است مشکلات سلامتی دیگری داشته باشند که خطر را افزایش می‌دهد یا ممکن است داروهایی با عوارض جانبی هایپرناترمی مصرف کنند.
پس از تکمیل آزمایش، به‌سادگی می‌توانید نتیجه آن را به‌صورت اینترنتی از بخش جوابدهی آنلاین سایت آزمایشگاه ملاحظه کنید. در صورت نیاز می‌توانید نسخه چاپی را نیز از پذیرش آزمایشگاه دریافت کنید.
روش تشخیص
سطح خون
برای تشخیص هایپرناترمی نیاز به آزمایش سدیم خون است. در این آزمایش، هایپرناترمی معمولاً به‌عنوان وجود سدیم در سرم بیشتر از ۱۴۵ (بر حسب mEq در L) تعریف می‌شود. اگر سدیم فرد بیشتر باشد، مثلاً ۱۶۰ یا بیشتر، احتمال بروز علائم شدید وجود دارد.
تاریخچه‌ی پزشکی، معاینه و سایر تست‌های آزمایشگاهی
پزشک باید علت اصلی افزایش سدیم را تشخیص دهد. این مهم است، زیرا علل زمینه‌ای مختلف، درمان‌های متفاوتی دارند.
برای انجام این کار، تاریخچه‌ی پزشکی بسیار مهم است. پزشک باید در مورد علائم، زمان شروع و سایر مشکلات پزشکی اطلاع پیدا کند. معاینه‌ی پزشکی نیز جزء کلیدی تشخیص است. به‌عنوان مثال، پزشک ممکن است متوجه علائم کم‌آبی بدن مانند خشکی دهان یا افتادگی پوست شود.
اغلب، پزشک تنها با کمک تاریخچه‌ی پزشکی و معاینه‌ی بالینی می‌تواند علت اصلی را تشخیص دهد. به عنوان مثال، اگر مشخص باشد که فردی آب کافی ننوشیده است، علت هیپرناترمی معمولاً مشخص است. اما در برخی مواقع ممکن است به آزمایش‌های بیشتر نیاز باشد. این ممکن است بسته‌به شرایط متفاوت باشد. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
آزمایش خون برای الکترولیت‌ها و سایر اجزای پنل متابولیک پایه
آزمایش ادرار برای حجم و غلظت
بسته‌به زمینه و سرنخ‌های موجود، آزمایش‌های دیگری ممکن است مورد نیاز باشد. به‌عنوان مثال، پزشک ممکن است ببیند که بدن فرد در پاسخ به دسموپرسین (که مانند ADH عمل می‌کند) چه‌قدر ادرار را غلیظ می‌کند. این می‌تواند به پزشک کمک کند تا انواع مختلف دیابت بی‌مزه را در صورت وجود، تشخیص دهد. یا ممکن است برخی از افراد برای اطمینان از عدم وجود خون‌ریزی مغزی، به سی‌تی‌اسکن از سر خود، نیاز داشته باشند.
درمان
درمان هایپرناترمی تا حدودی به علت زمینه‌ای بستگی دارد. مهم است که به هر چیزی که باعث افزایش سدیم شده است، توجه شود. برای مثال، فردی که مبتلا به دیابت بی‌مزه مرکزی (central diabetes insipidus) است ممکن است نیاز به درمان با دسموپرسین داشته باشد. ارزیابی این که آیا یک دارو ممکن است علت هیپرناترمی باشد یا خیر نیز مهم است.
جبران مایعات از دست‌رفته هم بسیار مهم است. گاهی اوقات می‌توان این کار را فقط به‌صورت خوراکی انجام داد. در مواقع دیگر، فرد نیاز به دریافت مایعات داخل وریدی برای افزایش مقدار آب در خون (و در نتیجه کاهش غلظت سدیم) دارد.
مهم است که تیم پزشکی، هایپرناترمی را به‌تدریج اصلاح کند. درمان خیلی سریع هیپرناترمی، می‌تواند در برخی موارد باعث تورم مغز شود. تشنج یکی دیگر از خطرات احتمالی است؛ بنابراین بسیار مهم است که تیم مراقبتهای بهداشتی به بدن فرصتی برای سازگاری بدهد. در افرادی که نوعی هیپرناترمی داشتند که در یک دوره‌ی زمانی طولانی ایجاد شده بود، درمان با مایعات باید تدریجی‌تر از افرادی باشد که سریع‌تر به آن مبتلا شدند.
همچنین نظارت مکرر به سطح سدیم در خون نیاز است تا اطمینان حاصل شود که سطوح با درمان به حالت عادی برمی‌گردد.
سخنی از مجموعه آزمایشگاهی بوعلی
اگر از فردی مبتلا به هایپرناترمی مراقبت می‌کنید، احتمالاً شاهد سایر مشکلات سلامتی نیز هستید. اما هایپرناترمی یک نوع مشکل سلامتی است که به‌خودی‌خود باید جدی گرفته شود. حتی اگر علائم ایجاد کند یا علامتی نداشته باشد، باید به آن رسیدگی شود. فراموش نکنید که از تیم مراقبتهای بهداشتی خود در مورد چگونگی برنامه‌ریزی دقیق برای مقابله با این مشکل بپرسید.
