بیماری سلیاک چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برخی افراد رژیم‌غذایی بدون گلوتن را امتحان می‌کنند تا ببینند آیا علائم مرتبط با بیماری سلیاک در آن‌ها ازبین می‌رود یا یا خیر. چه علائم بهبود پیدا کند چه نکند، آزمایش‌های تشخیصی باید انجام شوند و پاسخ بدن به غذا برای تشخیص سلیاک، کافی نیست. 

با توجه به این‌که رژیم‌غذایی بدون گلوتن بر روی نتیجه آزمایش تاثیر می‌گذارد، لازم است قبل از انجام آزمایش، مصرف این نوع رژیم‌غذایی را متوقف کنید.

در اکثر موارد، آزمایش خون بیماری سلیاک، اولین قدم برای تشخیص است که توسط پزشک تجویز می‌شود. چندین آزمایش خون برای تشخیص سلیاک وجود دارد، که پزشکان یک یا دو مورد از آن‌ها را تجویز می‌کنند.

این‌ آزمایش‌ها، آنتی‌بادی‌های متنوعی را جست‌وجو می‌کنند. اگر بدن مستعد پاسخ ایمنی به گلوتن باشد، نتیجه یک یا چند آزمایش باید مثبت باشد. این نتیجه نشان می‌دهد که آزمایش‌های بعدی برای تأیید بیماری لازم هستند.

البته این امکان وجود دارد که نتیجه آزمایش شما منفی باشد ولی به سلیاک مبتلا باشید. برخی از افراد شرایطی دارند که کمبود IgA نام دارد و باعث نتیجه منفی کاذب در برخی از آزمایش‌های خون مربوط به بیماری سلیاک می‌شود. در این حالت باید آزمایش دیگری انجام شود. در موارد اندک، آزمایش خون میزان آسیب روده را نشان نمی‌دهد.

اگر پوست، خارش و تاول‌های دردناک داشته باشد که درماتیت هرپتی‌فرم (dermatitis herpetiformis) نامیده می‌شود، نتیجه مثبت آزمایش خون بیماری سلیاک را تشخیص می‌دهد و نیاز به انجام آزمایش دیگری نیست.

مطالعات نشان می‌دهد که افراد مبتلا به درماتیت هرپتی‌فرم که مانند بیماری سلیاک ناشی از واکنش سیستم ‌ایمنی به گلوتن است، آسیب روده‌ای را تجربه می‎کنند.

در بعضی موارد، پزشک برای تشخیص بیماری سلیاک، آزمایش ژنتیک را تجویز می‌کند. این آزمایش با نمونه خونی یا نمونه بزاق که توسط سواب از دهان گرفته شده، انجام می‌شود. مانند آزمایش در منزل، مدتی قبل از انجام آزمایش باید مصرف غذاهای فاقد گلوتن را متوقف کنید، زیرا بر روی نتیجه آزمایش تاثیر می‌گذارند.

آزمایش‌های ژنتیکی، نمی‌توانند ابتلا یا عدم‌ابتلای فرد به بیماری سلیاک را تشخیص دهند. برای این‌کار، لازم است تا آزمایش خون و آندوسکوپی انجام شود. اگر یکی از دو ژن اصلی سلیاک وجود نداشته باشد، احتمال ابتلا به بیماری سلیاک بسیار اندک است، اگرچه برخی موارد سلیاک در افرادی ثبت شده‌است که هیچ‌کدام از ژن‌ها را ندارند.

نتیجه مثبت آزمایش ژنتیک به این معنی نیست که قطعا به بیماری سلیاک مبتلا هستید. 40 درصد از افراد، ناقل یکی از ژن‌های سلیاک هستند و درصد عمده‌ای از آن‌ها هیچ‌وقت به سلیاک مبتلا نمی‌شوند. اگرچه به این معنی است که احتمال ایجاد این بیماری ممکن‌است وجود داشته باشد. اگر آزمایش ژنتیک شما مثبت شد، به‌خصوص در صورت داشتن سابقه خانوادگی، باید درمورد اقدامات بعدی با پزشک خود مشورت کنید.

اگر نتیجه آزمایش خون سلیاک مثبت باشد، یا با وجود منفی بودن آن پزشک انجام آزمایش دیگری را لازم بداند، مرحله بعدی انجام آندوسکوپی است.

در آندوسکوپی، وسیله‌ای که یک دوربین کوچک به آن متصل است، در انتهای گلو قرار می‌گیرد. بنابراین پزشک می‌تواند داخل روده کوچک را ببیند و آتروفی پرزهای روده را نیز تشخیص دهد. در بعضی موارد، آسیب ناشی از سلیاک فوراً توسط پزشک و در طول فرایند آندوسکوپی، تشخیص داده می‌شود.

برای تایید تشخیص، پزشک از ابزاری برای نمونه‌برداری از روده استفاده می‌کند. به‌دلیل اینکه سلیاک به قسمت‌های مختلف روده به‌صورت تکه‌تکه آسیب می‌زند، 4 الی 6 نمونه بافتی تهیه می‌شود. این نمونه‌ها در ادامه توسط پاتولوژیست، در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند تا آسیب روده‌ای را شناسایی کنند. اگر آسیب شناسایی شود، سلیاک تایید می‌شود.

برخی از مراکز، از کپسول آندوسکوپی استفاده می‌کنند. در این روش یک کپسول کوچک حاوی دوربین ریز توسط بیمار بلعیده می‌شود. این روش امکان بررسی و مشاهده بخش‌هایی از روده را که با آندوسکوپی معمول امکان‌پذیر نیست، فراهم می‌کند. 

ترکیب آزمایش خون مثبت و یافته‌های آزمایشگاهی از آتروفی پرزهای روده، به رد سایر علت‌های آتروفی پرزها شامل اسپروی گرمسیری (Tropical sprue)، رشد بیش‌ازحد باکتری‌های روده، گاستروانتریت ائوزینوفیلیک (Eosinophilic enteritis)، انتریت عفونی و لنفوم کمک می‌کند.

افرادی وجود دارند که آزمایش سلیاک آنها منفی است اما همچنان علائمی دارند که با غذاهای فاقد گلوتن از بین می‌روند، عارضه‌ای که اخیراً شناخته شده و «حساسیت به گلوتن غیرسلیاک» نامیده شده است و هنوز به‌درستی درک نشده‌است. این وضعیت گاهی «مقاومت به گلوتن» یا «آلرژی به گلوتن» نامیده می‌شود (هرچند حساسیت یا آلرژی واقعی نیست). هیچ آزمایش پذیرفته‌شده‌ای وجود ندارد که حساسیت به گلوتن را تأیید کند. تنها راه‌حل، حذف گلوتن است تا ببینید علائم بهبود پیدا می‌کنند یا خیر.