آزمایش‌های غربالگری پولیپ و سرطان روده بزرگ یا کولون

سرطان روده بزرگ در بزرگسالان 65 تا 74 ساله شایع است. میزان موارد جدید سرطان روده بزرگ در میان بزرگسالان 50 ساله یا بیشتر به دلیل افزایش غربالگری و تغییرات در برخی عوامل خطر (برای مثال کاهش سیگار کشیدن) کاهش می‌یابد. با این حال، شیوع آن در میان بزرگسالان جوان به دلایل ناشناخته، در حال افزایش است.

تجزیه و تحلیل جمعیت در آمریکا نشان می‌دهد که هر ساله، شیوع سرطان روده بزرگ در میان افراد 20 تا 39 ساله 2.7درصد و در میان افراد 40 تا 49 ساله 1.7درصد افزایش می‌یابد، در حالی که در میان افراد 50 تا 59 ساله 0.5درصد، در میان افراد 60 تا 69 ساله 3.3درصد و در میان افراد 70 تا 79 ساله 3.8درصد کاهش می‌یابد.

اگرچه درصد افزایش در گروه‌های سنی جوان‌تر، بالاتر از گروه‌های سنی است، اما سرطان روده بزرگ در افراد جوان‌تر، کمتر از افراد مسن تشخیص داده می‌شود.

عوامل اصلی خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ، شامل افزایش سن و داشتن شرایط ارثی خاص (مانند سندروم لینچ و پلیپوز آدنوماتوز خانوادگی یا Familial adenomatous polyposis) است؛ در عین حال چندین عامل دیگر نیز با افزایش خطر همراه است، از جمله سابقه خانوادگی بیماری، مصرف بیش از حد الکل، چاقی، نداشتن فعالیت بدنی، دخانیات و احتمالا رژیم غذایی.

علاوه بر این، افرادی که سابقه بیماری التهابی روده (مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون) دارند، در معرض خطر بیشتری برای سرطان روده بزرگ نسبت به سایر افراد هستند.

برای کمک به پزشکان در یافتن سرطان روده بزرگ قبل از شروع علائم، چندین آزمایش غربالگری وجود دارد. یافتن بیماری پیش از بروز علائم، یعنی زمانی که ممکن است بیماری قابل‌درمان‌تر باشد. انجام بعضی از آزمایش‌ها همچنین اجازه می‌دهد تا آدنوم‌ها و پولیپ‌ها، قبل از تبدیل شدن به سرطان، برداشته شوند. یعنی غربالگری سرطان روده بزرگ علاوه بر تشخیص زودهنگام می‌تواند نوعی پیشگیری از سرطان باشد.

تست‌های غربالگری سرطان روده بزرگ شامل این موارد است:  

تست مدفوع

هر دو پولیپ و سرطان روده بزرگ می‌توانند خونریزی کنند؛ بنابراین آزمایش مدفوع می‌تواند وجود مقادیر کم خون را در مدفوع بررسی کند، مواردی که نمی‌توان به صورت بصری آنها را دید. توجه داشته باشید که وجود خون در مدفوع همچنین می‌تواند نشان‌دهنده بیماری‌های دیگر نیز باشد که سرطان نیستند، مانند بواسیر.

در حال حاضر، سه نوع آزمایش مدفوع توسط اداره غذا و داروی آمریکا تأیید شده است:

آزمایش مدفوع گایاک یا آزمایش خون پنهان در مدفوع گایاک (gFOBT)، آزمایش ایمونوشیمیایی مدفوع یا ایمونوهیستوشیمیایی (FIT یا iFOBT)، و آزمایش DNA مدفوع چندمنظوره یا FIT-DNA. برای انجام این آزمایش‌ها، نمونه مدفوع بیمار با استفاده از یک کیت جمع‌آوری شده و به آزمایشگاه ارسال می‌شود. به افرادی که در این آزمایش‌ها مورد مشکوکی دارند توصیه می‌شود کولونوسکوپی انجام دهند.

• gFOBT از یک ماده شیمیایی برای تشخیص هِم (heme)، بخشی از هموگلوبین پروتئین خون استفاده می‌کند. از آنجا که gFOBT می‌تواند هِم را در مواد غذایی (به‌عنوان مثال گوشت قرمز) نیز تشخیص دهد، باید قبل از انجام این آزمایش از برخی از غذاها اجتناب کنید.
• FIT از آنتی‌بادی‌ها برای تشخیص پروتئین هموگلوبین به‌طور خاص استفاده می‌کند. معمولا محدودیت‌های غذایی خاصی برای این نوع تست لازم نیست.
• FIT-DNA هموگلوبین را همراه با برخی از بیومارکرهای DNA تشخیص می‌دهد. DNA از سلول‌های پوشش روده بزرگ و راست‌روده می‌آید که در هنگام عبور از روده بزرگ و راست‌روده در مدفوع ریخته می‌شود.

آزمایش‌های تصادفی نشان داده‌اند که اگر gFOBT در افراد 50 تا 80 ساله هر 1 تا 2 سال انجام شود، می‌تواند به کاهش تعداد مرگ و میر ناشی از سرطان روده بزرگ کمک کند. مطالعات جدیدتر نشان داده‌اند که FIT می‌تواند سرطان‌های روده بزرگ بیشتری را نسبت به gFOBT تشخیص دهد (یعنی حساس‌تر است). اگر gFOBT یا FIT تنها نوع آزمایش غربالگری سرطان روده بزرگ باشد که انجام می‌دهید، متخصصان معمولا انجام این آزمایش را هر سال یا دو سال یکبار توصیه می‌کنند.

در یک تحقیق بر روی افرادی که در معرض خطر متوسط ابتلا به سرطان روده بزرگ بودند و هیچ علائمی از مشکلات روده بزرگ نداشتند، آزمایش FIT-DNA حساس‌تر از آزمایش FIT بود. با این حال، آزمایش FIT-DNA همچنین احتمال نتایج مثبت کاذب بیشتری دارد، که می‌تواند منجر به کولونوسکوپی‌های غیرضروری شود. متخصصان معمولا انجام آزمایش FIT-DNA را حداقل هر 3 سال یکبار پیشنهاد می‌کنند.

سیگموئیدوسکوپی

در این آزمایش، رکتوم و کولون سیگموئید (بخش انتهایی کولون) با استفاده از سیگموئیدوسکوپی مورد بررسی قرار می‌گیرند، که شامل یک لوله نوری انعطاف‌پذیر دارای لنز برای مشاهده، و ابزاری برای از بین بردن بافت است. این ابزار از طریق مقعد به داخل رکتوم و کولون سیگموئید وارد می‌شود. همزمان با آن، هوا به روده بزرگ پمپ می‌شود تا پزشک بتواند پوشش روده بزرگ را واضح‌تر ببیند. در طول سیگموئیدوسکوپی، می‌توان از توده‌های غیرطبیعی در رکتوم و کولون سیگموئید، نمونه‌ای برای تجزیه و تحلیل (بیوپسی) برداشت. روده بزرگ باید قبل از سیگموئیدوسکوپی از مدفوع پاک شود، اما آماده‌سازی لازم برای آن معمولا بسیار گسترده نیست. معمولا برای این آزمایش نیازی به مصرف آرام‌بخش نیست.

آزمایش‌های بالینی نشان داده است که سیگموئیدوسکوپی، خطر ابتلا و مرگ ناشی از سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد. متخصصان به‌طور کلی سیگموئیدوسکوپی را هر 5 یا 10 سال برای افرادی که در معرض خطر متوسط هستند و نتیجه آزمایش منفی داشته‌اند توصیه می‌کنند. افرادی که با سیگموئیدوسکوپی غربالگری می‌شوند نیز ممکن است هر چند سال یکبار با FIT آزمایش شوند.

کولونوسکوپی

در این آزمایش، راست‌روده و کل روده بزرگ با استفاده از کولونوسکوپ مورد بررسی قرار می‌گیرند، که دارای یک لوله نوری انعطاف‌پذیر دارای لنز برای مشاهده، و ابزاری برای از بین بردن بافت در صورت لزوم است. این تجهیزات مانند سیگموئیدوسکوپ و کوتاه‌تر هستند. کولونوسکوپ از طریق مقعد به داخل رکتوم و روده بزرگ وارد می‌شود و همزمان هوا به درون روده بزرگ پمپ می‌شود تا پزشک بتواند پوشش روده بزرگ را واضح‌تر ببیند. در طول کولونوسکوپی، هرگونه بافت غیرطبیعی در کل روده بزرگ و مقعد می‌تواند برداشته شود. آماده‌سازی برای کولونوسکوپی نیاز به پاکسازی کامل کل روده بزرگ قبل از آزمایش دارد. اکثر بیماران در طول این پروسه، آرام‌بخش دریافت می‌کنند.

یک مطالعه گسترده در نتایج 6 مطالعه، گزارش داد که غربالگری با کولونوسکوپی، خطرات شکل‌گیری و مرگ ناشی از سرطان روده بزرگ را به‌طرز قابل‌توجهی کاهش می‌دهد. متخصصان، کولونوسکوپی را هر 10 سال یکبار برای افرادی که در معرض خطر متوسط هستند توصیه می‌کنند، تا زمانی که نتایج آزمایش آنها منفی باشد.

کولونوسکوپی مجازی

این نوع کولونوسکوپی که به آن کولونوگرافی توموگرافی کامپیوتری (CT) نیز گفته می‌شود، یک روش غربالگری است که از تجهیزات اشعه ایکس ویژه (اسکنر CT) برای تولید مجموعه‌ای از تصاویر روده بزرگ و رکتوم از خارج از بدن استفاده می‌کند. سپس یک کامپیوتر، این تصاویر را به تصاویر دقیق که می‌تواند پولیپ‌ها و سایر ناهنجاری‌ها را نشان دهد، تبدیل می‌کند. همانند کولونوسکوپی استاندارد، پاکسازی کامل روده بزرگ قبل از این آزمایش ضروری است. اگر پولیپ‌ها یا سایر توده‌های غیرطبیعی در طی کولونوسکوپی مجازی شناسایی شوند، معمولا باید کولونوسکوپی استاندارد برای از بین بردن آنها انجام شود.

از آنجا که کولونوسکوپی مجازی همچنین تصاویری از مناطق خارج از روده بزرگ و راست‌روده نیز تولید می‌کند، می‌تواند منجر به کشف غیرعمدی یافته‌های پزشکی در این مناطق شود که نیاز به روش‌های پیگیری تکمیلی دارند. احتمال دارد پولیپ‌های کوچک با کولونوسکوپی مجازی تشخیص داده نشوند. البته، بسیاری از پولیپ‌های کوچک ممکن است به سرطان تبدیل نشوند و بنابراین برداشتن آنها چندان سودمند نباشد.

روش‌های دیگر

چندین آزمایش دیگر برای غربالگری سرطان روده بزرگ وجود دارد، اگرچه به طور کلی توصیه نمی‌شود.

آزمایش DNA مبتنی بر خون (بیوپسی مایع)

آزمایش خون برای یک ژن تغییر یافته به نام SEPT9 توسط FDA تأیید شده است که برای غربالگری بزرگسالان 50 سال یا بیشتر که در معرض خطر متوسط سرطان روده بزرگ هستند استفاده می‌شود، در کسانی که سابقه غربالگری سرطان روده بزرگ را ندارند. هنوز شواهدی وجود ندارد که این آزمایش بتواند مرگ و میر ناشی از سرطان روده بزرگ را کاهش دهد.

تنقیه باریوم با وضوح دوگانه (DCBE)

این آزمایش، روش دیگری برای تجسم روده بزرگ از خارج از بدن است. در DCBE، پس از اینکه بیمار یک اِنِما با محلول باریوم دریافت می‌کند، یک سری از تصاویر اشعه ایکس از کل روده بزرگ و راست‌روده گرفته می‌شود. باریوم به مشخص کردن روده بزرگ و رکتوم روی تصاویر کمک می‌کند. DCBE به‌ندرت برای غربالگری سرطان روده بزرگ تجویز می‌شود؛ با این حال، ممکن است برای افرادی استفاده شود که نمی‌توانند تحت کولونوسکوپی استاندارد قرار بگیرند، مثلا افرادی که در معرض خطر خاصی برای عوارض هستند.

بنا به خطرات فراوان بیماری و آمارهای بالای این بیماری در ایران و در سایر کشورها، غربالگری سرطان روده بزرگ حتماً باید انجام شود. هر یک از آزمایش‌های گفته‌شده، مزایا و معایب مختلفی دارند و باید با پزشک خود در مورد بهترین آزمایش برای خودتان صحبت کنید.

تصمیم در مورد این‌که کدام نوع تست را انجام دهید، بستگی به معیارهای زیر دارد:

• سن، سابقه پزشکی، سابقه خانوادگی و سلامت عمومی فرد
• مضرات احتمالی تست
• آمادگی‌های لازم برای آزمایش
• لزوم استفاده از بیهوشی یا مصرف مواد آرام‌بخش
• مراقبت‌های بعدی مورد نیاز پس از آزمایش
• راحتی تست
• هزینه تست و پوشش بیمه

در صورتی که یک ناهنجاری (ضایعه یا تومور) در آزمایش غربالگری پیدا شود، ممکن است آزمایش‌های تکمیلی مورد نیاز باشد. این آزمایش‌های تکمیلی اغلب شامل کولونوسکوپی است (اگر قبلا انجام نشده باشد). در صورت مشاهده ناهنجاری در حین سیگموئیدوسکوپی، ممکن است بیوپسی یا پلی‌پکتومی در طول آزمایش انجام شود و ممکن است کولونوسکوپی تکمیلی توصیه شود.

اگر ناهنجاری در طی کولونوسکوپی استاندارد یافت شود، ممکن است در طول آزمایش، بیوپسی یا پلی‌پکتومی انجام شود تا مشخص شود که آیا علائم سرطان وجود دارد یا خیر. اگر ناهنجاری در طول کولونوسکوپی مجازی تشخیص داده شود، بیمار به کولونوسکوپی استاندارد ارجاع داده می‌شود.